Tên khoa học: Belamcanda chinensis (L) DC
Họ: La dơn (Iridaceae)
Tên nước ngoài: Dwarf tiger-lily, Leopard flower, Blackberry lily (Anh)
Tổng quan
Tìm hiểu chung về cây rẻ quạt
Cây rẻ quạt xuất hiện ở rất nhiều tỉnh thành trên khắp đất nước Việt Nam. Đây là loại thảo dược được phân bố chủ yếu ở một số quốc gia châu Á, chẳng hạn như: Việt Nam, Triều Tiên, Trung Quốc, Ấn Độ, Lào, Nhật Bản, Philipin,….
Rẻ quạt thuộc nhóm cây thân cỏ lâu năm, kích thước nhỏ. Chiều cao trung bình trên dưới khoảng 1m. Thân rễ màu vàng nâu, vẫn còn những vết tích của lá là những gân ngang, sẹo của rễ con và rễ ngắn còn sót lại. Lá rẻ quạt mọc thẳng đứng, có bẹ mọc xen kẽ thành hai hàng úp vào nhau, tạo thành thân. Lá hình mác dài, màu xanh lục, nhiều gân song song và có mép nguyên. Chiều dài lá khoảng từ 20 – 40cm, rộng 15 – 20mm.
Hoa có cuống, mọc tập trung thành chùm, phần lớn ở ngọn. Hoa có màu vàng đốm tím. Mỗi hoa thường có 6 cánh, 3 nhị, trông rất đẹp nên nhiều nơi dùng trang trí trong nhà, gọi là lan rẻ quạt. Quả nang dài khoảng 20 – 25mm, hình trứng. Hạt hình cầu, màu xanh đen.
Bộ phận được dùng làm thuốc
Thân rễ, mùi thơm nhẹ, vị đắng hơi cay. Thu hái vào cuối mùa thu khi lá khô héo hoặc đầu xuân khi cây mới nảy mầm. Có thể dùng tươi hoặc rửa sạch, ngâm mềm rồi thái và phơi khô để dùng dần.
Thành phần hóa học trong cây rẻ quạt
Dược liệu rẻ quạt chứa nhiều hợp chất khác nhau như belamcanidin, tectorigenin, tectoridin, irigenin, methyl Irisolidone, iridin, irisflorentin, noririsflorentin, muningin…
Tác dụng
Theo y học cổ truyền, cây rẻ quạt dùng để làm gì?
Rẻ quạt có vị đắng, hơi cay, tình hàn, quy vào kinh can, tỳ và phế. Dược liệu này có tác dụng thanh nhiệt, tiêu đờm, giải độc, tiêu đờm, chữa ho, ho gà, viêm họng, viêm amidan, khàn tiếng,…Ngoài ra, tác dụng của cây rẻ quạt còn có thể chữa sốt, thống kinh, bí đại tiểu tiện, sưng vú tắc tia sữa, mụn nhọt, sung đau, đau nhức tai, rắn cắn…
Tác dụng của cây rẻ quạt theo y học hiện đại
Cây rẻ quạt được đánh giá là một loại cây thuốc quý và được sử dụng rộng rãi trong y học hiện đại. Trong những năm gần đây, loại thảo dược này bắt đầu được ưa chuộng và sử dụng rộng rãi với các tác dụng như sau:
- Tác dụng chống nấm và virus: Cụ thể là ức chế virus gây viêm nhiễm hô hấp và các loại nấm da thường gặp.
- Tác dụng đối với hệ nội tiết: Dịch chiết cồn và nước của xạ can có tác dụng tăng tiết nước bọt. Người ta có thể dùng dung dịch của cây rẻ quạt ở cả đường uống và đường tiêm, nhưng đường tiêm có thể mang đến tác dụng nhanh chóng và kéo dài.
- Tác dụng khử đờm: Nước sắc của cây rẻ quạt có tác dụng tống đờm mạnh, nâng cao chức năng hô hấp cho chuột nhắt trắng.
- Tác dụng kháng khuẩn: Ức chế các chủng vi khuẩn liên cầu tan máu, trực khuẩn ho gà, Bacillus subtilis và tác dụng yếu với tụ cầu vàng, Shigella dysenteriae.
- Tác dụng giải nhiệt: Hạ sốt cao rõ rệt trên chuột nhắt trắng. Ngoài ra, loại thảo dược này còn có đặc tính kháng viêm.
Liều dùng
Liều dùng thông thường của cây rẻ quạt là bao nhiêu?
Rẻ quạt được sử dụng ở dạng thuốc sắc hoặc dùng đắp, ngậm. Liều dùng trung bình là khoảng 6 – 10g dược liệu khô/ngày sắc nước uống hoặc giã nhỏ 10 – 20g thân rễ tươi. Liều dùng có thể thay đổi đối với những bệnh nhân khác nhau, căn cứ vào tuổi, tình trạng sức khỏe và một số vấn đề cần quan tâm khác. Bạn hãy thảo luận với thầy thuốc và bác sĩ để tìm ra liều dùng thích hợp.
